Презентация - "Монгольский язык по теме: Зөөлний тэмдгийн дүрэм. Дадлага ажлын хамт"

Зөөлний тэмдгээр төгссөн үгийг тийн ялгалаар хувилгах дүрэм.

Зорилго:
Явц:

Тийн ялгалынхаа нөхцөлүүдийг сэргээн бататгах.
Зөөлний тэмдгээр төгссөн үгсийг тийн ялгалаар хамгийн амар хялбар аргаар хувилгахыг анхаарч ойлгож авах
Бие даан хувилгах
Шинэ хичээлийг дэвтэртээ хуулан бичиж авах.
Гэрийн даалгавраа бичиж авах.

Зөөлний тэмдэг нь:
1. Хэзээ ч, ямар ч тохиолдолд алга болдоггүй
2. Харин шаардлагатай тохиолдолд зөвхөн “и” эгшгээр солигддог.

1. Нэрлэхийн т.я. –тэг нөхцөлтэй. завь, хонь
2. Харьяалахын т.я. –ын, -ийн, -ы, -ий, -н. завины, хонины
3. Өгөх, оршихын т.я. -д, -т. завинд, хонинд
4. Заахын т.я. –ыг, -ийг, -г. завь+ийг= завийг, хонийг


5. Гарахын т.я. –аас, -оос, -ээс, -өөс. завиас, завинаас, хониос
6. Үйлдэхийн т.я. –аар, -оор, -ээр, -өөр. завиар, хониор
7. Хамтрахын т.я. –тай, -той, -тэй. завьтай, хоньтой
8. Чиглэхийн т.я. –руу (-луу), -рүү(-лүү). завь руу, хонь руу

Тийн ялгалаар үг хувилгах хялбар арга.
1 дүгээр алхам. Тийн ялгалаа доош нь хичээнгүйлэн сайхан, алдаагүй зөв бичнэ.
2 дугаар алхам. Хувилгах үгээ Нэрлэхийн, Хамтрахын, Чиглэхийн тийн ялгалын ард бичнэ. Учир нь энэ 3 тийн ялгал бол хамгийн амархан хувилдаг. Араас нь эр, эм үгээ ялган таньж байгаа учраас аль тохирох нөхцөлийг нь шууд залган бичнэ. Нэг ч үсэг нэмэхгүй, хасахгүй, өөрчлөхгүй.
3 дугаар алхам. Одоо хамгийн их дүрэм шаарддаг буюу балархай эгшиг нь гээгддэг, гээгддэггүй, мөн тогтворгүй гийгүүлэгч жийрэглэдэг дунд талын Харьяалахын, Өгөх, оршихын, Заахын, Гарахын, Үйлдэхийн тийн ялгалаар хувилгана. Гол дүрмүүд энд л их шаардлагатай тул маш анхааралтай хувилгах ёстойг мартаж болохгүй.

6 дугаар алхам. Зөөлний тэмдгээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад ь нь и болон хувирч, урт эгшгийн нэг нь гээгдэнэ.
Жишээ нь: дарь + аар= дариар, гууль +аас= гуулиас.

Гэрийн даалгавар:
Презентациас 5,6 дугаар слайдуудыг дэвтэртээ алдаагүй зөв, хичээнгүй сайхан хуулан бичээд ногоон өнгөөр тодруулсныг мөн өөрсдийн дэвтэртээ тодруулан тэмдэглэж авах.
“хууль ” гэдэг үгийг хувилгаад зургийг нь явуулах. Жич: 5, 6-р слайдуудыг дэвтэртээ хуулан бичсэн зургаа ч мөн хамтад нь явуулна.

Дадлага ажил
1.Нэрлэхийн т.я. дарь
2.Харьяалахын т.я. дарь+ийн=дарийн, дарь+ ы=дарины
3.Өгөх, оршихын т.я. дарь +д= даринд, Дарьд-хүний нэр
4.Заахын т.я. дарь +ийг= дарийг
5.Гарахын т.я. дарь +аас= дариас
6.Үйлдэхийн т.я. дарь +аар= дариар
7.Хамтрахын т.я. дарьтай
8.Чиглэхийн т.я. дарь луу

Дадлага ажил
1.Нэрлэхийн т.я. дарь
2.Харьяалахын т.я. дарь + ийн= дарийн, дарины
3.Өгөх, оршихын т.я. дарь + ийн= даринд
4.Заахын т.я. дарь + ийг=дарийг
5.Гарахын т.я. дарь + аас=дариас
6.Үйлдэхийн т.я. дарь + аар= дариар
7.Хамтрахын т.я. дарьтай
8.Чиглэхийн т.я. дарь луу

4 дүгээр сарын 15
Шалгалт.
Доорх ь-ээр төгссөн үгийг тийн ялгалаар хувилгах.
1.Нэрлэхийн т.я. сургууль говь
2.Харьяалахын т.я.
3.Өгөх, оршихын т.я.
4.Заахын т.я.
5.Гарахын т.я.
6.Үйлдэхийн т.я.
7.Хамтрахын т.я.
8.Чиглэхийн т.я.

1.Нэрлэхийн т.я. горхи тархи
2.Харьяалахын т.я. горхины тархины
3.Өгөх, оршихын т.я горхинд тархинд
4.Заахын т.я. горхи + ийг=горхийг тархийг
5.Гарахын т.я. горхи +оос =горхиос, горхи +оос =горхиноос
тархи +аас =тархиас, тархинаас
6. Үйлдэхийн т.я. горхи +оор = горхиор тархиар
7. Хамтрахын т.я. горхитой тархитай
8. Чиглэхийн т.я. горхи руу тархи руу зовхи

ГЭРийн даалгавар: зовхи – гэдэг үгийг тийн ялгалаар хувилга.

4 дүгээр сарын 22
ШАЛГАЛТ
тархи + ы = хавь +аас=
халь+ аарай = соль+уул=
гааль+ ийн = харь+ийн=
салхи+ ийг = тавь+уузай=
тавь+ уур = тууль+ийг=
тарь+ аасай = гууль+аар=
боль+ оосой = гархи+д=
сорь+ оод = урхи+аас=
тамхи+ ы = салхи+ д=

4 дүгээр сарын 23
Хэлзүйн таавар
1.Эхний үе нь үндсэн 7 эгшгийн нэг
Дараагийн үе нь тооны нэр
Нийлүүлбэл алтан шаргал зүст амьтны нэр үүснэ. ( ү-нэг)
2.Хамгийн эхний үе нь
Хааж битүүлэх зүйл
Харин дараагийн үе нь
Хариу шаардсан үг
Харин тэднийг нийлүүлэн уншвал
Энхтайвны шувууны нэр үүснэ. (таг-таа)

3.Анх байгаагаар нь уншвал тунгалаг уст голын нэр
Харин эгшиг үсгүүдийг нь өөрчилбөл жигүүртэн шувууны нэр болчихлоо (Хараа гол - хэрээ)

4. Эхний байгаагаар нь уншвал аливааг хиртүүлэн дардаг хэрэггүй зүйлийн нэр
Харин эхний гийгүүлэгчийг нь сольчихвол хүн бүрийн хэрэгцээт зүйлийг хийдэг бүтээгдэхүүний нэр үүснэ. (тоос-ноос)
5. Анх байгаагаар нь уншвал халуун дулаан зүйлийн нэр
Харин өмнө нь тооны нэр залгавал
Хүн бүрийн хүсдэг зүйлийн нэр үүснэ . ( жар -гал)

Үгийн дунд орсон ж,ч,ш-ийн дараа “и” бичих дүрэм.

1.Монгол хэлний ж,ч,ш гийгүүлэгч нь үргэлж зөөлөн хэлэгддэг учраас үгийн дунд эгшиг жийрэглэх шаардлага гарвал зөвхөн “и “ бичнэ. Жишээ нь:
Залгиж идвэл хор болно
Заж.лж идвэл хоол болно.
Дэм дэмэндээ
Дээс эрч.ндээ. (а, о, э, ө, и-балархай эгшиг)

2. Харин урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад үгийн дунд орсон “и” эгшгийг гээнэ.
Жишээ нь: ямаачин+аар=ямаачнаар, жүжиг +ээс=жүжгээс
ажил +ын= ажлын, бичиг +ээр=бичгээр
3.Ж,ч,ш нь үргэлж зөөлөн хэлэгддэг учраас тэдгээрээр төгссөн эр үгэнд Харьяалахын болон Заахын тийн ялгалын зөвхөн –ийн, -ийг нөхцөл залгаж гажилт (исключение) үүснэ.
Жишээ нь: багш +ийн =багшийн, багш +ийг = багшийг
дурсамж +ийн =дурсамжийн, дурсамж +ийг =дурсамжийг
ач +ийн =ачийн, ач +ийг =ачийг

Гэрийн даалгавар: Дараах зүйр цэцэн үгэнд балархай эгшгүүдийг нь зөв нөхөн бичээд доогуур нь зураарай. Багш руугаа зургийг нь тод сайхан дарж явуулахаа бүү мартаарай. Ж.нь: улирлыг
1.Ид.хдээ эр бар, хийхдээ хаш.н бух шиг
2.Сайныг дагав.л сарны гэр.л
Мууг дагав.л могойн хорл.л
3.Зан сайтай айлд хүн бүр цугл.на
Зам.г сайтай нуур.нд заг.с бүр цуглана.
4.Зод.хын муу чимх.х, ярихын муу шивн.х гэд.г.
5.Цаас хэдий нимг.н ч чич.хээс нааш цоор.хгүй
Хүн хэдий сайн ч хэл.хээс нааш сан.хгүй.

Алдаагүй зөв, тод сайхан унших дадлага ажил
Хуудас 48. Дасгал 35
Хуудас 49 Дасгал 36
Хуудас 51 Дасгал 39
Хуудас 53 Дасгал 41

5 дугаар сарын 11
Бататган давтах
Хуудас 58 Дасгал 47
Нутгийн уулс бид хоёр
Эхний догол мөрийг хуулан бичихдээ алдаагүй зөв үеэр таслан бичээд зургийг нь энэ хичээлийн цагтаа багтааж явуулна. Жишээ нь:
Хөлд орж тэн-тэр тун-тар алх-саар эц-гийн гэ-рийн бос-гыг ал-хаж гар-сан....

Нутгийн уулс бид хоёр
Миний нутгийн уулсын үзэсгэлэнтэйг яана. Мэлмэрэн мяралзах зэрэглээн дунд манхайн дүнхийх уулсын хормойг эмжсэн бор толгодын дунд сум минь оршдог. Тэр л дүр зураг одоо ч нүдэнд минь илхэн. Хатан Сэврэй, Нэмэхт, Дэл, Хараа....., Дөрвөлжин уул, Хар овоо, Бичигтэй уул гээд л нутаг минь уулсаар баян билээ. (уулсын)

Бататгал дасгал
Дараах өгүүлбэрүүдэд балархай эгшгүүдийг нь зөв нөхөн бичээд доогуур нь зураарай. Багш руугаа зургийг нь тод сайхан дарж явуулаарай! Ж.нь: улирлыг
1.Олз аш.г, эрх мэдлээ булаац. лдан эвдрэлц. ж байс. н гун. гт түүх бид. нд байсныг бүтээл туурв. лаас унш.цгаасан билээ. Балархай эгшиг: а,о,э,ө,и.
2.Буруу хоолл. сноос янз бүрийн арх. г өвч. н үүсч, улмаар хөдөлм. рийн чадв. раа алдд. г хэмээн эрдэмт.д үрг. лж сануулд. г.
3.Адууч. н залуусын урт уург. суналз. на.
4.Монг. л гэр нүүдлийн байд. лд тох. рсон, буулг. ж ачих. д хялб. р, барьж босг. ход амарх. н, бат тогтв. ртой сууц билээ.

Шалгалт
1.Нэрлэхийн т.я. торгууль урхи
2.Харьяалахын т.я.
3.Өгөх, оршихын т.я.
4.Заахын т.я.
5.Гарахын т.я.
6.Үйлдэхийн т.я.
7.Хамтрахын т.я.
8.Чиглэхийн т.я.