Презентация - "Презентация к уроку по родному языку "Калмыцкий чай""

Урок развитие речи по калмыцкому языку «Калмыцкий чай»
Подготовила Манджиева Байрта Борисовна, учитель калмыцкого языка и литературы МКОУ «Булуктинская СОШ» Приютненского р-на Республики Калмыкия

Хальмг улсин эдлдг хот олн-зүсн болна. Эн эдлдг тоотас хамгин хәәртә хотнь- цә, тегәд ямаранчн үүлдвр күцәсн цагтан цәәһәр эклнә.
Тер цагт цәәһин йөрәл келнә.

Цә -идәни дееҗ.

Зальта зандн цәәһәсн
Зулд деегшән өргий,
Бәәсн хотыннь дееҗиг
Бурхндан нерәдҗ тәвий!
Уурта хотыннь дееҗинь
Ууһн өвкнртән нерәдий!
Үлдсн шавхр тальвринь
Үрн-садтаһан эдлий!
Аавнр-ээҗнрән күндлҗ,
Ааһта цәәһинь бәрүлий,
Еңгсәр чееҗәсн тәвсн
Йөрәлинь соңсҗ байрлий!

Хальмг цә яһҗ нердм, болһдм?
Хальмг цә нерхләрн хоосн ус буслһдм биш.
Хагсу цә эс гиҗ давс тәвчкдм.
Зәрм һазрт үснь кечкнә.
Болһсн цәәһән 99 дәкҗ самрдм.
Самрхларн зөв эргүлҗ самрна.
Эс гиҗ һурв дәкҗ самрад,шаңһан деегшән өргәд, иигҗ келдм:

Олн деедс бурхдтан!
Аав-ээҗин заян сәкүснд!
Бәәсн һазрин заян сәкүснд!

Цәәг яһҗ бәрүлҗ өгдм?
Цә чанҗ, күүнд бәрүлҗ өгнә гисн бас ик нәрн йовдл. Цәәг иигҗ өгдм, авдм:
Түрүләд залу күүнд, кен ахаснь экләд өгдм;
Хойр һарарн өгдм, авдм;
Эс гиҗ барун һарарн сөң бәрҗ өгдм.Сөң бәрәд өгхләрн, ду дуулад өгдм:
-Залу улст өгхләрн баатрльг ду дуулдм.
-Гелң-ламнрт – бурхн – шаҗна туск ду дуулдм.
-Күүкд улст- ээҗин туск ду дуулна.

Ямаран цә болһдм?
Җомба.
Цуг тоотынь (үс, тос, хагсу цә,давс,зать) тәвәд,нигтәр чансн цә.
Хуурсн цә.
Хөөнә дотр өөк хәәләд,һуйр хуурад, үс,давсинь зөвләд, чансн цәәдән тәвәд,сәәнәр самрдмн.
Махта цә.
Хөөнә хойр хавс чанҗаһад, хагсу хальмг цәәд сәәнәр буслһад,үслдмн.
Шуурмгта цә.
Чансн халун цәәд шуурмг
тәвәд ууна. Иим цә йир шимтә болна.

Цәәһәр дееҗ өргнә. Зәрм улс өдр болһн цәәһәр дееҗ өргнә.
Цәәһәр цацл цацдм.Барун һариннь нерн уга хурһар деегшән һурв дәкҗ цацл цацна.
Өрүн цә эдләд эс гиҗ амсад һардм. Тер цагт сансн санан,керг-үүл күцдмн гинә.
Шин орҗ ирсн бер цә чанад, залуһиннь элг-саднд ааһта цә бәрүлҗ өгәд, кениг яһҗ нерәдхинь келүлнә.
Цәәһин туск авъясмуд

Цәәһин туск үлгүрмүд
Цә самрх дутман зандрдг.
Цә шиңгн болвчн- идәни дееҗ.
Цаасн нимгн болвчн-номин көлгн.
Уух уга бәәҗ җомбасг,
унх уга бәәҗ җорасг
А үзг-номин дееҗ.
Ааһ цә-идәни дееҗ.

За мод түләд,
Зандн гидг цәәһән чанад,
Түмн өрк дольгта
Түүкә улан чачран татад,
Сур мет сунад,
Суха мет улаһад,
Долан-долан
Дөчн йисн хонгтан унтв.
Цәәһин магтал

Кезә,кенә хальмг,
Келхд, үүдәсинь медхшв,
Зуг өрүн болһн
Зандрсн цәәһән буслһнав.

Цәм эгл биш,
Давста, үстә, тоста,
Таварн сууһад уухла-
Танд юуһинь келхүв!
………………………
Ирсн цагтн танд
Эврән чанад өгнәв,
Иртн, цәәһәрн тоонав,
Үүрмүд болҗ садлнав.

Маниг олхд амр-
Мөңк теегтән бәәдвидн.
Танд хайган илгәнәв:
-Теегин иньг- Хальмг!
Хальмг цә
Л.С.Соболевд

Уух,идх тоотас,
Уурта, шимтә хотас
Уул чинрәрн даасн
Улан хальмг цә.

Хальмг цә-идәни дееҗ.
Хальмг цә-хотын ээҗ.
Ухандм йөрәл урһасн
Улан хальмг цә.

Йөрәл өргх деернь
Йор-янзнь хәәгднә.
Утхта үгим батлсн
Улан хальмг цә.
Хальмг цә